Zabrze – przemysłowe serce Górnego Śląska – raczej nie kojarzy się z krajobrazem górskim. A jednak pytanie „czy w Zabrzu są góry?” powraca regularnie, szczególnie wśród turystów i młodych mieszkańców. Co właściwie kryje się za tą wątpliwością? Czy Zabrze ma jakiekolwiek formy wzniesień, które moglibyśmy nazwać górami, czy to tylko nazwa regionu wprowadza w błąd?
Zabrze na tle Górnego Śląska – geograficzne podstawy
Miejsce w strukturze geograficznej
Zabrze leży w południowej Polsce, w województwie śląskim, w centralnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Choć region ten bywa nazywany „górskim” w kontekście historyczno-nazewniczym, w rzeczywistości Górny Śląsk to obszar o przeważająco nizinno-wyżynnej rzeźbie terenu. Samo Zabrze znajduje się na terenie Wyżyny Śląskiej, a więc nie w górach, lecz na terenach wyżynnych, z nielicznymi wzniesieniami.
Co oznacza „górny” w nazwie?
Pojęcie „Górny Śląsk” nie ma związku z obecnością gór w dosłownym znaczeniu. „Górny” odnosi się do położenia geograficznego względem biegu rzeki Odry – Górny Śląsk znajduje się w jej górnym dorzeczu. Tymczasem Dolny Śląsk to tereny położone niżej, w dolnym biegu rzeki. To klasyczna zasada geograficzna, często mylona z ukształtowaniem terenu.
Czy Zabrze ma jakiekolwiek „góry”?
Wzniesienia i pagórki
Chociaż Zabrze nie leży w górach i nie posiada naturalnych formacji górskich, to jego krajobraz nie jest zupełnie płaski. Najwyższe punkty miasta znajdują się na wysokości około 300 metrów nad poziomem morza. Tereny są delikatnie pofałdowane, a różnice wysokości bywają wyraźne, zwłaszcza w południowo-zachodnich dzielnicach miasta. Jednak są to raczej pagórki niż góry.
Hałdy – sztuczne „góry” przemysłowe
Najbardziej charakterystyczne wzniesienia Zabrza to hałdy – usypiska skał płonnych, powstające podczas eksploatacji węgla. Te sztuczne wzgórza, choć nie są górami w sensie geologicznym, potrafią sięgać kilkudziesięciu metrów wysokości ponad teren i stanowią istotny element lokalnego krajobrazu.
W Zabrzu znajduje się kilka takich hałd, m.in. w rejonie dawnych kopalń Guido i Makoszowy. Niektóre z nich są częściowo zrekultywowane i udostępnione do celów rekreacyjnych, inne pozostają zamknięte lub są monitorowane ze względu na bezpieczeństwo.
Wieża ciśnień – najwyższy punkt architektoniczny miasta
Chociaż naturalnych gór w Zabrzu nie ma, najwyższym punktem w mieście pod względem wysokości zabudowy jest zabytkowa wieża ciśnień przy ul. Zamoyskiego. Ma ona 46 metrów wysokości i stanowi punkt widokowy z panoramą na całe miasto. Przy dobrej pogodzie z jej szczytu widać nawet Beskidy, a czasem także Tatry.
To właśnie z tej wieży mieszkańcy i turyści mogą podziwiać horyzont, w którym prawdziwe góry – choć odległe – rysują się na tle nieba. To ciekawy paradoks: choć samemu będąc w mieście bez gór, można z niego zobaczyć górskie szczyty.
Gdzie są najbliższe góry od Zabrza?
Beskidy – najbliższy łańcuch górski
Najbliższe prawdziwe góry od Zabrza to Beskidy – część Karpat, rozciągające się na południe od województwa śląskiego. W zależności od punktu startowego w Zabrzu, dojazd do górskich miejscowości takich jak Ustroń, Wisła, Brenna czy Szczyrk zajmuje około 1,5 godziny jazdy samochodem. To doskonała opcja na weekendowy wypad dla miłośników górskich wędrówek, narciarstwa czy wypoczynku wśród natury.
Tatry – widoczne, choć odległe
W wyjątkowo sprzyjających warunkach pogodowych z wyższych punktów Zabrza (zwłaszcza z wieży ciśnień) możliwe jest dostrzeżenie Tatr – najwyższych gór w Polsce. Odległość od Tatr do Zabrza to około 170 km w linii prostej, więc taka obserwacja jest rzadka, ale możliwa przy bardzo przejrzystym powietrzu.
Góry w nazwach dzielnic i miejsc
„Górki” i „hałdy” – lokalna toponimia
W nazwach ulic, dzielnic i osiedli w Zabrzu można znaleźć liczne odniesienia do formacji terenowych, np. Hałda, Górna, Pogodna, Wzgórze. Niektóre z nich odwołują się do dawnych warunków terenowych lub nazw historycznych, ale nie oznaczają obecności rzeczywistych gór. To część dziedzictwa językowego regionu, w którym wysokościom nadawano symboliczne znaczenie.
Dodane przez Mikołaj Czarnecki
Doświadczony dziennikarz portalu Nowiny Zabrzańskie. Specjalizuje się w tematyce lokalnej Zabrza i regionu Górnego Śląska. Pasjonat spraw społecznych, kulturalnych i historycznych miasta.
