źródło: facebook.com/FortumPolska/
Elektrociepłownia Zabrze – od historycznego dziedzictwa do nowej ery energetyki
Elektrociepłownia Zabrze, funkcjonująca obecnie pod nazwą Fortum Zabrze S.A., jest jednym z najważniejszych śląskich zakładów energetycznych. Jej historia sięga końca XIX wieku. Zakład przetrwał okres intensywnej industrializacji, reorganizację po II wojnie światowej oraz transformacje ustrojowe. W najnowszej historii wyróżnia się przejęciem przez koncern Fortum i budową wielopaliwowej elektrociepłowni. Znaczenie obiektu rośnie także w kontekście rewitalizacji poprzemysłowej – zabytkowe budynki starego zakładu mają służyć nowym celom kulturalnym i społecznym. W niniejszym artykule przyglądamy się kluczowym etapom rozwoju Elektrociepłowni Zabrze oraz przemianom, które sprawiają, że staje się ona symbolem nowoczesności i poszanowania dziedzictwa.
Spis treści
- Początki elektrowni
- Powojenna reorganizacja
- Przekształcenie w spółkę akcyjną
- Przejęcie przez Fortum
- Nowa elektrociepłownia wielopaliwowa
- Parametry techniczne starego zakładu
- Zabytkowy kompleks – przekazanie miastu
- Przyszłe funkcje obiektu
Początki elektrowni
Pierwszy rozdział historii datuje się na 1896 rok, kiedy firma AEG rozpoczęła budowę elektrowni na terenie obecnego Zabrza.
Zakończenie wstępnych prac przypadło na rok 1900, w którym obiekt stał się własnością spółki Schlesische Elektrizitäts und Gas Aktien Gesellschaft.
Położenie zakładu przy ul. Wolności 416 nie było przypadkowe – Zabrze znajdowało się w dynamicznie rozwijającym się okręgu przemysłowym, a rosnące zapotrzebowanie na prąd i ciepło wymagało budowy nowoczesnych źródeł energii.
W czasach, gdy powstawały pierwsze turbiny, w mieście rozkwitał przemysł ciężki.
Zabrze było kluczowym punktem na mapie Górnego Śląska, a elektrownia, a później elektrociepłownia, szybko zyskała znaczenie gospodarcze.
Najbardziej charakterystycznym elementem infrastruktury okazały się wysokie kominy.
Według danych w jednym z kominów, nieużywanym od lat 90. XX wieku, znaleziono w 2016 roku częściowo zmumifikowane zwłoki.
Takie wydarzenie świadczy o bogatej i niekiedy tajemniczej przeszłości tego miejsca.
Powojenna reorganizacja
Okres II wojny światowej i lat tuż po jej zakończeniu wywarł znaczny wpływ na losy elektrowni.
Podczas działań wojennych część kadry zarządzającej wyjechała w głąb Niemiec, pozostawiając zakład załodze, która nie przerwała pracy.
W styczniu 1945 roku elektrownia znalazła się pod kontrolą wojsk radzieckich, a w maju przekazano ją władzom miasta.
Niestety, obiekt został prawie całkowicie zdemontowany i zdewastowany.
Odbudowa wymagała czasochłonnych wysiłków, ale wprowadzono wtedy szereg nowych rozwiązań technicznych.
Instalowano turbiny firmy Śkoda oraz automatyczne systemy regulacji spalania.
Rozbudowano także fragment głównej hali pochodzącej z 1910 roku.
W latach 80. XX wieku rozpoczęto adaptację zakładu na potrzeby ciepłownicze.
Na mocy ustawy z 1946 roku, dotyczącej przejęcia na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki, oraz orzeczeń z 1947 roku, elektrownia przeszła w ręce Skarbu Państwa.
Funkcjonowała w różnych strukturach, między innymi jako część Zakładów Energetycznych Okręgu Południowego.
W tamtym czasie intensywnie modernizowano urządzenia – szczególną wagę przykładano do wydajności kotłów i turbopomp.
Zredukowano emisję spalin, wprowadzając elektrofiltry, które ograniczały pyły powstające w procesie spalania węgla kamiennego.
Przekształcenie w spółkę akcyjną
Rok 1990 przyniósł kolejną ważną zmianę – dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe Elektrownia „Zabrze” usamodzielniło się, funkcjonując jako podmiot prawny.
W 1993 roku przekształcono je w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa, znaną jako Elektrociepłownia Zabrze S.A..
W tym okresie mocno postawiono na rozwój infrastruktury i lepsze wykorzystanie potencjału ciepłowniczego.
Duża część wysiłków skupiała się na poprawie efektywności wytwarzania ciepła, tak aby skutecznie zaopatrywać okoliczną sieć ciepłowniczą.
Kapitał zakładowy spółki wynosił 42 mln zł, co w tamtych czasach stanowiło solidny fundament finansowy.
Zakład miał koncesje na wytwarzanie energii cieplnej i elektrycznej, generując rocznie ponad 147 tys. MWh energii elektrycznej i niemal 2 mln GJ ciepła.
Głównymi odbiorcami były nie tylko zabrzańskie osiedla, ale także lokalne przedsiębiorstwa przemysłowe.
Wysokie kominy, z których najbardziej okazały liczy 200 m wysokości, stanowiły rozpoznawalny punkt w panoramie miasta.
Przejęcie przez Fortum
W 2010 roku Minister Skarbu Państwa zawarł umowę z Fortum Power and Heat Polska, dotyczącą sprzedaży 85% akcji spółki Elektrociepłownia Zabrze.
W transakcji uwzględniono też Zespół Elektrociepłowni Bytom.
Całkowita wartość wyniosła ponad 82 mln zł.
Oficjalne przejęcie akcji nastąpiło 3 stycznia 2011 roku, a 28 lutego 2011 podjęto decyzję o zmianie nazwy z EC Zabrze na Fortum Zabrze S.A..
Fortum, jako nowy właściciel, zadeklarowało modernizację i inwestycje w obszarze niskoemisyjnych źródeł energii.
Firmę czekało jednak wyzwanie w postaci reorientacji źródeł zasilania i dopasowania się do standardów ochrony środowiska.
Lata 2010–2015 upłynęły pod znakiem analiz, projektów i oceny opłacalności rozbudowy.
Z czasem Fortum zrealizowało plan budowy nowoczesnego bloku energetycznego, przystosowanego do spalania węgla kamiennego oraz paliw alternatywnych.
Rozwijający się rynek ciepła systemowego w regionie sprzyjał tej inwestycji, co pozwoliło zakładowi zachować kluczową pozycję dostawcy energii dla Zabrza i Bytomia.
Nowa elektrociepłownia wielopaliwowa
Największym krokiem ku współczesności było uruchomienie w 2018 roku nowej elektrociepłowni, zlokalizowanej na północ od starego zakładu.
Zakład opiera swoje działanie na węglu kamiennym i paliwie z odpadów (RDF).
To unikalne rozwiązanie w skali Polski.
Deklarowana wówczas moc cieplna wynosiła 145 MW, natomiast moc elektryczna 75 MW.
Zastosowane technologie zmniejszyły emisję pyłów i dwutlenku siarki, jednocześnie poprawiając efektywność produkcji energii.
W wyniku tej inwestycji spadek emisji pyłów osiągnął poziom jedenastokrotny, a emisja dwutlenku siarki – siedmiokrotny.
Jednostka stała się nowym, niskoemisyjnym źródłem ciepła i prądu dla Zabrza i Bytomia.
Od tego momentu stary zakład, który działał do 2019 roku, przestał pełnić funkcje produkcyjne.
Jego urządzenia wygaszono, a część infrastruktury o historycznej wartości zachowano w niezmienionej formie.
Parametry techniczne starego zakładu
Przed wyłączeniem stara elektrociepłownia mogła poszczycić się imponującymi parametrami:
- Osiągalna moc cieplna: 475 MW
- Osiągalna moc cieplna w skojarzeniu: 254 MW
- Zainstalowana moc elektryczna turbozespołów: 106 MW
- Osiągalna moc elektryczna: 98 MW
- Łączna moc znamionowa kotłów wodnych: 139 MW
- Łączna moc osiągalna kotłów parowych: 374 MW
- Wydajność znamionowa kotłów parowych: 520 t/h
- Wydajność osiągalna kotłów parowych: 560 t/h
Koncesje na wytwarzanie energii cieplnej i elektrycznej umożliwiały sprzedaż rzędu 147 945 MWh prądu rocznie, a także 1 996 248 GJ ciepła.
Komin dawnej elektrociepłowni o wysokości 200 m, posadowiony w rejonie 274 m n.p.m., dominował nad okolicą i służył jako podpora dla systemów antenowych radio i TV.
Zabytkowy kompleks – przekazanie miastu
W 2022 roku stary kompleks, obejmujący zabudowania pochodzące jeszcze z końca XIX i początku XX wieku, został przejęty przez miasto Zabrze.
Działka o powierzchni ponad 5 ha objęła 18 budynków poprodukcyjnych – maszynownię, kotłownię, budynek główny dyrekcji, rozdzielnię 6 kV, warsztat mechaniczny oraz dawny klub pracowniczy.
Przekazanie, którego wartość ustalono na 100 zł, miało charakter symboliczny, ale niosło wielkie znaczenie dla społeczności.
Kubatura przekazanych obiektów przekracza 220 tys. m³, co czyni je porównywalnymi do rozmiarów zabudowy zamkowej w Malborku (około 250 tys. m³).
Małgorzata Mańka-Szulik, prezydent Zabrza, podkreśliła, że obiekt – nazywany niekiedy „industrialną katedrą” – jest kolejnym przykładem śląskiego dziedzictwa techniki.
Miasto zamierza przeprowadzić rewitalizację, aby przywrócić temu miejscu dawny blask i przekształcić je w przestrzeń dostępną dla mieszkańców.
Dzięki takim inicjatywom Zabrze zyska kolejny rozpoznawalny punkt na mapie turystyki industrialnej, obok Wieży Ciśnień, Kopalni Guido i Sztolni Królowa Luiza.
Przyszłe funkcje obiektu
Docelowo przestrzeń po dawnej elektrociepłowni może stać się miejscem wydarzeń kulturalnych, wystaw, koncertów, konferencji, a także projektów społecznych i edukacyjnych.
Władze miasta planują zachować historyczny charakter budowli, jednocześnie adaptując ją do potrzeb współczesnych użytkowników.
Zaplecze przemysłowe, które kiedyś służyło do produkcji energii, teraz może zyskać drugie życie jako centrum spotkań lokalnej społeczności.
Zabrze, dostrzegając potencjał turystyki poprzemysłowej, konsekwentnie realizuje idee rewitalizacji obiektów dziedzictwa przemysłowego.
Podobne projekty już zostały wdrożone przy modernizacji terenów pokopalnianych.
Budynek dawnej elektrociepłowni stanowi cenny element skali architektonicznej, który zyska nowy wymiar użytkowy.
Wszystko to sprawia, że Elektrociepłownia Zabrze przechodzi kolejną fazę swego istnienia – od pionierskiego zakładu z końca XIX wieku do ważnego punktu na mapie atrakcji Górnego Śląska.
źródła:
Wikipedia
UM Zabrze
dziennikzachodni.pl/elektrocieplownia-zabrze-wchodzimy-do-industrialnej-katedry-w-przyszlosci-to-miejsce-bedzie-sluzyc-mieszkancom-zobacz-zdjecia/ar/c7-18009015
http://www.malanowicz.eu/mm/pasje/architektura/industria/elektr_zabrze/elektr_zabrze.html
Dodane przez Mikołaj Czarnecki
Doświadczony dziennikarz portalu Nowiny Zabrzańskie. Specjalizuje się w tematyce lokalnej Zabrza i regionu Górnego Śląska. Pasjonat spraw społecznych, kulturalnych i historycznych miasta.
