Zabrze, będące jednym z najważniejszych ośrodków Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, nie tylko zachwyca bogatą historią i industrialnym dziedzictwem, ale także posiada unikalny i niejednoznaczny podział terytorialny. Obecnie miasto składa się z 21 dzielnic, jednak droga do tego stanu była długa i skomplikowana. W artykule wyjaśniamy, jak kształtował się obecny podział dzielnicowy Zabrza, jakie zmiany zachodziły na przestrzeni lat i czym wyróżniają się poszczególne dzielnice.
Historia podziału administracyjnego Zabrza
Od wsi do miasta – początki urbanizacji
Zabrze uzyskało prawa miejskie stosunkowo późno – dopiero 1 października 1922 roku. Jednak jego historia jako osady sięga XIII wieku. Już w dokumentach z 1243 roku wzmiankowano Biskupice, a w 1295 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o Zabrzu jako „Sadbre”. Wówczas były to jeszcze samodzielne wsie, które w kolejnych wiekach rozwijały się niezależnie, głównie w oparciu o przemysł górniczy i hutniczy.
W XIX wieku Zabrze, podobnie jak inne miejscowości Górnego Śląska, przechodziło gwałtowną industrializację. Jednak mimo rozwoju przemysłu, wciąż pozostawało zlepkiem osobnych jednostek administracyjnych. Dopiero w 1905 roku połączono kilka z nich w jedną dużą wieś o nazwie Zabrze. Liczyła ona wtedy ponad 55 tysięcy mieszkańców i miała już typowo miejski charakter.
Hindenburg – niemiecki okres Zabrza
W 1915 roku niemieckie władze zmieniły nazwę gminy Zabrze na Hindenburg na cześć feldmarszałka Paula von Hindenburga. To pod tą nazwą miasto uzyskało prawa miejskie siedem lat później, w październiku 1922 roku.
W okresie międzywojennym Hindenburg był jednym z większych miast przemysłowych w niemieckiej części Górnego Śląska. Po podziale regionu po plebiscycie i powstaniach śląskich, część dzisiejszych dzielnic – m.in. Kończyce, Pawłów i Makoszowy – znalazła się po stronie polskiej.
Przyłączenia po II wojnie światowej
Kolejny ważny etap rozwoju przestrzennego Zabrza to lata powojenne. W dniu 1 kwietnia 1951 roku do miasta przyłączono wsie: Pawłów, Kończyce i Makoszowy (z powiatu katowickiego) oraz Grzybowice, Mikulczyce i Rokitnicę (z powiatu bytomskiego). Tym samym obszar miasta znacząco się powiększył, a liczba mieszkańców wzrosła.
Ostatnią większą zmianą było przyłączenie Helenki w 1954 roku, pierwotnie będącej częścią Rokitnicy. Od tego momentu kształt miasta nie ulegał znaczącym zmianom terytorialnym.
Podział Zabrza na dzielnice – jak to wygląda dziś?
Oficjalny podział: 21 dzielnic
Obecnie terytorium Zabrza podzielone jest administracyjnie na 21 dzielnic. Taki stan obowiązuje od 2021 roku, kiedy to w wyniku decyzji Rady Miejskiej powołano trzy nowe jednostki pomocnicze: Skłodowskiej-Curie, Porembę i Śródmieście. Do 2021 roku miasto liczyło 18 dzielnic.
Oto aktualna lista 21 dzielnic Zabrza:
-
Biskupice
-
Centrum Południe
-
Centrum Północ
-
Grzybowice
-
Guido
-
Helenka
-
Kończyce
-
Maciejów
-
Makoszowy
-
Mikulczyce
-
Osiedle Mikołaja Kopernika
-
Osiedle Młodego Górnika
-
Osiedle Tadeusza Kotarbińskiego
-
Pawłów
-
Poremba
-
Rokitnica
-
Skłodowskiej-Curie
-
Śródmieście
-
Zaborze Północ
-
Zaborze Południe
-
Zandka
Charakterystyka wybranych dzielnic Zabrza
Zandka – dziedzictwo industrialne
Zandka to dzielnica, która powstała wokół zakładów przemysłowych należących do rodziny Donnersmarcków. Znajduje się tam zabytkowa zabudowa robotnicza, będąca przykładem patronackiego osiedla z początku XX wieku. Dzielnica jest także siedzibą wielu instytucji kultury.
Guido – kopalnia jako serce dzielnicy
Guido to najmłodsza z dzielnic, której nazwa pochodzi od słynnej zabytkowej kopalni. Kopalnia Guido to obecnie jeden z najważniejszych punktów turystycznych na mapie Zabrza i unikalne miejsce prezentujące przemysłowe dziedzictwo regionu.
Centrum Północ i Południe – serce Zabrza
Podział centrum miasta na dwie części – północną i południową – wprowadzono ze względu na funkcjonalne i przestrzenne różnice. W tej części miasta znajdują się główne urzędy, sklepy, punkty usługowe, a także najstarsze kamienice i zabytki.
Helenka – „zielone płuca” miasta
Położona na północno-zachodnich obrzeżach miasta, Helenka odznacza się dużym udziałem terenów zielonych. Znajduje się tu m.in. kampus Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz kilka jednostek szpitalnych.
Przyszłość i znaczenie dzielnicowego podziału Zabrza
Znaczenie dla mieszkańców i administracji
Podział miasta na dzielnice ma istotne znaczenie nie tylko administracyjne, ale też społeczne. Każda dzielnica ma swoją Radę Dzielnicy, która pełni rolę jednostki pomocniczej miasta. Rady mogą podejmować inicjatywy lokalne, współpracują z władzami samorządowymi i służą mieszkańcom.
Zmiany możliwe, ale nieczęste
Choć Zabrze przeszło już kilka etapów zmian w podziale administracyjnym, obecny układ wydaje się stabilny. Niemniej jednak zmiany mogą pojawić się w przyszłości – zwłaszcza jeśli mieszkańcy zgłoszą potrzebę utworzenia nowych dzielnic w związku z rozwojem osiedli mieszkaniowych lub projektów rewitalizacyjnych.
Podsumowanie
Zabrze składa się obecnie z 21 dzielnic, zróżnicowanych pod względem historycznym, przestrzennym i funkcjonalnym. Obecny podział administracyjny miasta jest wynikiem długiej i burzliwej historii, obejmującej okresy rozbiorów, wojen, industrializacji i powojennej odbudowy. Dzielnice Zabrza stanowią dziś nie tylko jednostki administracyjne, ale i odrębne wspólnoty lokalne, które razem tworzą dynamiczne i różnorodne miasto.
Dodane przez Mikołaj Czarnecki
Doświadczony dziennikarz portalu Nowiny Zabrzańskie. Specjalizuje się w tematyce lokalnej Zabrza i regionu Górnego Śląska. Pasjonat spraw społecznych, kulturalnych i historycznych miasta.
