Trzynastą dzielnicą Zabrza są Biskupice – historyczne serce miasta, którego początki sięgają średniowiecza. To tutaj, nad rzeką Bytomką, znajduje się miejsce, w którym rozpoczęła się historia Zabrza. Biskupice, choć dziś stanowią integralną część miejskiego organizmu, zachowały swoją tożsamość i unikalny charakter. Przyjrzyjmy się bliżej tej wyjątkowej dzielnicy – najstarszej w całym Zabrzu.
Biskupice – najstarsza dzielnica Zabrza
Średniowieczne początki
Historia Biskupic sięga głęboko w przeszłość. Pierwsza wzmianka o tej osadzie pojawia się już w 1243 roku, w dokumencie wystawionym przez księżną Violę – wdowę po księciu opolsko-raciborskim Kazimierzu I. W dokumencie tym miejscowość została opisana jako „ville […] Biscupici circa Bitom” – wieś Biskupice położona w pobliżu Bytomia.
Tym samym Biskupice stanowią najstarszą znaną osadę na terenie dzisiejszego Zabrza, której istnienie potwierdza się na podstawie źródeł pisanych. Co więcej, w tej dzielnicy odkryto również najstarsze ślady obecności człowieka na terenie całego miasta, co czyni ją nie tylko zabytkową, ale i archeologicznie unikalną.
Wzmianka u Długosza
Biskupice to jedyna dzielnica Zabrza, która została wspomniana przez Jana Długosza, królewskiego kronikarza Polski z XV wieku. W jego dziele znajdziemy informacje o tej osadzie, co tylko potwierdza jej istotne miejsce w historii Śląska. Taka wzmianka to nie lada wyróżnienie – niewiele współczesnych dzielnic w Polsce może pochwalić się podobnym zapisem w średniowiecznych kronikach.
Przemysłowa rewolucja w XIX wieku
Inwestycje Ballestremów i Borsigów
W XIX wieku, w epoce gwałtownej industrializacji Górnego Śląska, Biskupice również zmieniły swoje oblicze. Z rolniczej wsi przekształciły się w osadę o przemysłowym charakterze, co wywarło ogromny wpływ na rozwój urbanistyczny i społeczny tej części miasta.
Duże znaczenie dla rozwoju Biskupic miały inwestycje znanych rodów przemysłowych. Ballestremowie i Borsigowie – magnaci przemysłowi i właściciele hut oraz kopalń – zainwestowali znaczne środki w budowę osiedli robotniczych, zakładów przemysłowych i infrastruktury miejskiej. To dzięki ich zaangażowaniu Biskupice zyskały nowe oblicze – osiedla z ceglanymi familokami, kościoły, szkoły i inne instytucje publiczne.
Dziedzictwo architektoniczne
Pozostałością po industrialnej epoce Biskupic są do dziś liczne zabytki architektury przemysłowej i mieszkaniowej, w tym znane osiedle patronackie Borsigwerk – jeden z najlepiej zachowanych przykładów kolonii robotniczych na Górnym Śląsku. Znajdujące się tam budynki o czerwonych fasadach, charakterystycznych dachach i detalach elewacyjnych przyciągają uwagę miłośników architektury i turystów.
Przyłączenie do Zabrza i status dzielnicy
Zmiany administracyjne
Biskupice, będąc przez wieki samodzielną jednostką administracyjną, zostały przyłączone do Zabrza w 1927 roku, kiedy to nastąpiła jedna z największych w historii miasta korekt granic administracyjnych. Wówczas miasto Hindenburg (jak wówczas nazywało się Zabrze) zostało powiększone o kilka okolicznych gmin, w tym właśnie Biskupice.
Od tamtej pory Biskupice nieprzerwanie funkcjonują jako część Zabrza, choć przez wiele lat zachowały swoją specyfikę – zarówno kulturową, jak i społeczną. Jeszcze w latach powojennych mówiono o „jechaniu do Zabrza” z Biskupic, co pokazuje, jak silne były lokalne tożsamości.
Biskupice jako trzynasta dzielnica
Obecnie Biskupice widnieją na liście dzielnic Zabrza jako pozycja numer 13. Nie ma to znaczenia symbolicznego – układ dzielnic jest alfabetyczny lub techniczny – ale warto zauważyć, że trzynasta pozycja przypada akurat najstarszej części miasta. To interesujący zbieg okoliczności, który dodaje nieco tajemniczości tej dzielnicy.
Współczesne Biskupice – miejsce z duszą
Kultura, społeczność i codzienne życie
Dziś Biskupice to dzielnica o silnym charakterze lokalnym. Mimo że wiele z dawnych zakładów przemysłowych już nie działa, duch robotniczy przeszłości wciąż jest obecny. Społeczność lokalna pielęgnuje swoją tożsamość, a w przestrzeni dzielnicy funkcjonują liczne inicjatywy społeczne i kulturalne.
W dzielnicy działa m.in. Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Biskupicach, który organizuje wydarzenia, warsztaty i festyny. Znajduje się tu również kilka szkół, przedszkoli oraz ważnych dla mieszkańców placówek opieki zdrowotnej i społecznej.
Rewitalizacja i przyszłość
W ostatnich latach Biskupice stały się obiektem zainteresowania w kontekście rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Dzięki działaniom samorządu i współpracy z mieszkańcami podejmowane są inicjatywy mające na celu poprawę jakości życia, estetyki przestrzeni i dostępności usług publicznych.
Podsumowanie
Biskupice – trzynasta dzielnica Zabrza – to bez wątpienia jedno z najcenniejszych miejsc na mapie miasta. Nie tylko ze względu na swój wiek i historię, ale także z powodu charakterystycznej architektury, tożsamości lokalnej oraz dziedzictwa przemysłowego. Choć zmieniły się czasy, duch Biskupic pozostał – jako świadectwo minionych epok i punkt odniesienia dla przyszłości.
Dodane przez Mikołaj Czarnecki
Doświadczony dziennikarz portalu Nowiny Zabrzańskie. Specjalizuje się w tematyce lokalnej Zabrza i regionu Górnego Śląska. Pasjonat spraw społecznych, kulturalnych i historycznych miasta.
